Giáo sư, Nhà giáo Nhân dân Vũ Dương Ninh, một đời tâm huyết với nghề

Thứ tư - 29/12/2021 16:35

GS.NGND Vũ Dương Ninh sinh ngày 18/7/1937 trong một gia đình công chức - trí thức thành thị. Sinh ra và lớn lên trong bối cảnh đất nước đang trải qua một cuộc chuyển mình lớn, từ thuở niên thiếu, nhà giáo Vũ Dương Ninh đã được chứng kiến, chiêm nghiệm và tham gia tích cực vào phong trào yêu nước của học sinh Thủ đô trong những năm bị tạm chiếm. Tấm kỷ niệm chương của Thành đoàn trao tặng là sự ghi nhận một thời sôi nổi của tuổi trẻ học đường.

Giáo sư, Nhà giáo Nhân dân Vũ Dương Ninh, một đời tâm huyết với nghề

Sau khi Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội được thành lập năm 1956, GS. Vũ Dương Ninh là sinh viên khoá I, là bạn đồng học của các nhà giáo, nhà sử học nổi tiếng như: GS. NGND Phan Đại Doãn, PGS.NGND Lê Mậu Hãn, PGS.NGUT Nguyễn Thừa Hỷ, PGS.NGUT Phạm Thị Tâm... Vốn ham thích và có khiếu về khoa học tự nhiên, nhưng như một sự lựa chọn và an định của số phận, Thầy đã học sử, yêu sử, giảng dạy, nghiên cứu lịch sử và đã thành danh trên lĩnh vực sử học.

Nhìn lại chặng đường trọn nửa thế kỷ gắn bó với Khoa Lịch sử và ngành sử, Thầy luôn thấy mình là một người gặp nhiều may mắn. Vào trường đại học, trong không khí cách mạng chung của cả nước, người sinh viên Vũ Dương Ninh đã sớm hoà mình vào môi trường học thuật, để cùng với nhiều bạn học nỗ lực vượt bậc để thúc đẩy phong trào học tập chung của toàn Khoa. Điều may mắn lớn nhất là, tại mái trường đại học, các sinh viên khoá I, đã được thụ giáo trực tiếp từ các nhà sư phạm tài năng đồng thời là những học giả nổi tiếng như GS. Trần Văn Giàu, GS. Đào Duy Anh, GS. Phạm Huy Thông, GS. Cao Xuân Huy và GS. Đinh Xuân Lâm... Đến nay, tuy đã vuợt qua tuổi “thất thập cổ lai hy” nhưng GS. Vũ Dương Ninh vẫn giữ mãi ấn tượng sâu đậm về những bài học khai tâm, mở đức của các Thầy. Tuy thời gian các Thầy dành cho việc giảng dạy lớp sinh viên khoá I không nhiều, giáo trình, tài liệu tham khảo còn thiếu thốn nhưng đối với các sinh viên đầu tiên của Trường ĐHTH HN năm ấy, mỗi bài giảng của các Thầy đều có sức thuyết phục lớn về cả nội dung, phương pháp. Các bài giảng đó đã có ảnh hưởng mạnh mẽ đến lối suy nghĩ, phong cách giảng dạy, nghiên cứu và quan niệm sống của cả một thế hệ sinh viên, trí thức trẻ tuổi thời bấy giờ.

Sau khi tốt nghiệp đại học, cùng với một số bạn đồng khoá, thầy Vũ Dương Ninh được Khoa Lịch sử, Trường Đại học Tổng hợp giữ lại công tác. Xuất phát từ quan niệm trường đại học thực sự là môi trường của các nhà khoa học, nhà giáo Vũ Dương Ninh đã có điều kiện để tiếp tục học Thầy, học bạn và thể hiện năng lực giảng dạy, nghiên cứu của mình. Trong điều kiện đất nước đang trải qua những năm tháng chiến tranh ác liệt, Khoa Lịch sử và Nhà trường phải đi sơ tán ở nhiều nơi, điều kiện học tập, tài liệu tham khảo, đời sống vật chất... đều thiếu thốn nhưng Thầy và các thành viên trong Khoa và Bộ môn vẫn nuôi dưỡng một quyết tâm lớn, học thêm ngoại ngữ, mà chủ yếu là con đường tự học, để có thể sử dụng được các nguồn tài liệu bằng tiếng Pháp, tiếng Nga và tiếng Anh. Trong khói lửa của chiến tranh, trên những chiếc bàn tre dưới ánh đèn dầu không đủ sáng, dưới những mái lán rạ và sự đùm bọc, chở che của bà con nơi sơ tán... từng phần của cuốn Giáo trình Lịch sử thế giới đã được biên soạn và ứng dụng trong việc giảng dạy cho sinh viên. Vừa làm vừa học, vừa giảng dạy vừa tích luỹ kinh nghiệm, qua thực tiễn gian khó, Thầy cùng các bạn đồng nghiệp đã từng bước trưởng thành và trở thành các hạt nhân cốt lõi trong việc xây dựng một số ngành học của Trường cũng như nhiều trường đại học ở phía Nam sau khi đất nước thống nhất.

Kể từ những tháng năm đầy gian lao đó, trước sau Thầy vẫn là người chuyên tâm nghiên cứu Lịch sử thế giới nói chung và Lịch sử thế giới cận - hiện đại nói riêng. Nhiều năm là Chủ nhiệm Bộ môn Lịch sử thế giới và Phó Chủ nhiệm Khoa Lịch sử, thầy Vũ Dương Ninh đã đem bầu nhiệt huyết khoa học của mình góp công đào luyện nên nhiều lớp học trò chuyên về Lịch sử thế giới và các vấn đề Quan hệ quốc tế. Trong lớp sinh viên thời chống Mỹ, nhiều người vẫn truyền nhau câu chuyện về những đêm lửa Trường Sơn, trong những nỗi nhớ và hoài niệm da diết về mái trường Tổng hợp, nhiều lính - sinh viên vẫn khắc ghi hình ảnh và phong cách giảng bài thấu tình đạt lý cũng như tính cách riêng biệt của các Thầy, Cô giáo Khoa Lịch sử. Tình yêu sử, lòng tự hào về truyền thống quật cường và tinh thần đấu tranh bất khuất của dân tộc đã thực sự được nhân lên, trở thành hành trang không thể thiếu trong mỗi cuộc hành quân trên các chiến trường miền Nam năm ấy. Cho đến nay, mỗi khi nhắc đến Lê Anh Xuân, một sinh viên và là giảng viên của Bộ môn Lịch sử thế giới, đã hy sinh anh dũng trên chiến trường Nam Bộ, Thầy cùng nhiều Thầy Cô trong Khoa, Bộ môn vẫn giữ mãi những tình cảm sâu lắng và tiếc thương vô hạn!

Năm 1995, từ một ngành học của Khoa Lịch sử, trước những yêu cầu phát triển mới của đất nước, GS. Vũ Dương Ninh là một trong những người khởi xướng và thành lập nên ngành Nghiên cứu quốc tế. Đến nay, ngành học này đã trở thành Khoa Quốc tế học thuộc Trường Đại học KHXH & NV, có những bước trưởng thành vững vàng. Nhờ uy tín và tầm nhìn khoa học, GS. Vũ Dương Ninh được Bộ Giáo dục và Đào tạo giao Chủ trì xây dựng chương trình đào tạo đại học và sau đại học các môn: Lịch sử thế giới, Lịch sử quan hệ quốc tế, Lịch sử văn minh thế giới... để sử dụng chung cho các trường đại học trên cả nước. Chính Thầy cũng chủ biên các bộ giáo trình: Lịch sử cận đại thế giới, Lịch sử văn minh thế giới, Lịch sử quan hệ quốc tế - Tập I, Một số chuyên đề về Lịch sử thế giới 2 tập... Là người góp công khai mở nhiều chương trình và ngành học mới nhưng luôn gắn với các hoạt động thực tiễn, các chuyên đề mà thầy Vũ Dương Ninh giảng dạy bao giờ cũng có sức thu hút lớn. Sinh viên, học viên cao học, nghiên cứu sinh không chỉ tiếp nhận được từ bài giảng lượng thông tin phong phú, cách truyền đạt, phân tích logic, chặt chẽ mà còn thấy ở đó một Nhân cách sư phạm, luôn thấu hiểu tâm lý và hoàn cảnh của học trò. Qua gần 50 năm giảng dạy dưới mái trường đại học, nhiều thế hệ sinh viên đã đến với Thầy với tất cả lòng yêu mến, kính trọng như đến với người thân yêu nhất trong gia đình. Thời gian qua đi, tình cảm yêu mến đó vẫn tiếp tục được nhân lên trong tâm trí của nhiều thế hệ học trò, đồng nghiệp. Môi trường đại học đã đem lại cho Thầy kinh nghiệm và nhiệt tình khoa học, sức khoẻ và sức trẻ. Trong những lúc tâm sự chân tình, Thầy vẫn luôn cho rằng được giảng dạy, nghiên cứu ở Trường đại học hàng đầu, được sống, cộng tác với những đồng nghiệp tài năng, giàu nhiệt huyết khoa học không chỉ là niềm vinh hạnh mà còn là một may mắn lớn của cuộc đời gần nửa thế kỷ gắn bó với Nghề, với Sự nghiệp trồng Người.

Là một nhà giáo, nhà sư phạm có uy tín của Trường Đại học Tổng hợp và ngành giáo dục đại học, vào đầu thập kỷ 80 của thế kỷ XX, nhà giáo Vũ Dương Ninh đã được mời đi làm chuyên gia giáo dục ở Madagasca. Sau chuyến đi thỉnh giảng thành công, trong bối cảnh đất nước Mở cửa, tiến hành công cuộc Đổi mới, với vốn kiến thức và kinh nghiệm tích hợp được, GS. Vũ Dương Ninh đã được mời tham gia, chủ trì nhiều hội thảo trong nước, quốc tế, là giáo sư thỉnh giảng ở Pháp, Hà Lan, Nhật Bản, Hongkong, Thái Lan, Singapore... Sự tinh tế trong các quan điểm khoa học, cách trình bày các vấn đề học thuật phức tạp một cách mạch lac, khả năng khái quát cũng như tác phong gần gũi của Thầy được nhiều học giả, sinh viên quốc tế tin cậy, mến phục.

Mở rộng tầm nhìn và cánh cửa giao tiếp với bên ngoài, GS. Vũ Dương Ninh đã mau chóng và nhiệt tình thúc đẩy không khí học thuật chung của Khoa Lịch sử, Quốc tế học... đồng thời đem những kiến thức và phương pháp nghiên cứu mới truyền dạy cho học trò. Vượt lên nhiều khó khăn, thách thức trong cuộc sống và môi trường công tác, suốt mấy thập kỷ qua Thầy vẫn miệt mài tự học, tự vươn lên bằng những nỗ lực phi thường của mình. Nhìn lại, có thể thấy thời gian học đại học của lớp sinh viên khoá I chỉ có 3 năm và không được tham dự bất cứ một chương trình sau đại học nào nhưng GS. Vũ Dương Ninh và nhiều nhà giáo cùng thế hệ vẫn phải và được mời dạy nhiều lớp cho học viên cao học và nghiên cứu sinh; không được đào tạo qua hệ thống trường lý luận cao cấp nhưng cũng đã sớm tham gia giảng dạy nhiều khoá trong hệ thống các trường đó; không được đào tạo ở nước ngoài nhưng đã từng đi trao đổi khoa học ở nhiều trường đại học, trung tâm học thuật quốc tế... Chỉ từng ấy điểm thôi cũng đủ thấy đó chính là thành tựu đích thực của một thế hệ những con người giàu nghị lực. Các Thầy luôn nhận thức rõ trách nhiệm của nhà khoa học và đã vượt qua những thách thức khắc nghiệt, những định kiến, ràng buộc của cuộc sống đời thường để chủ động hòa nhập với những yêu cầu và bước phát triển mới của đất nước, của nền giáo dục, khoa học – công nghệ hiện đại. Có thể thấy, trong thành công của GS. Vũ Dương Ninh và các nhà khoa học cùng thế hệ, ngoài năng lực trí tuệ còn có cả lòng kiên trì và sự nhiệt thành với khoa học. Thầy đã bền bỉ tự học, tự hoàn thiện chính mình để không ngừng đạt tới những thành tựu khoa học cao hơn.

Cùng với các chương trình giảng dạy đại học, thầy Vũ Dương Ninh còn có nhiều đóng góp trong các hệ đào tạo sau đại học. Cho đến đầu xuân Canh Dần này, GS. Vũ Dương Ninh đã có gần 20 học viên cao học hoàn thành luận văn thạc sĩ. Dưới sự dẫn dắt của Thầy cũng đã có 19 nghiên cứu sinh bảo vệ thành công luận án tiến sĩ sử học. Là một nhà khoa học nghiêm cẩn, chặt chẽ về tư duy, phong phú về năng lực sáng tạo khoa học nhưng bao giờ thầy Vũ Dương Ninh cũng luôn gần gũi, bình dị với học trò. Thầy luôn chú ý lắng nghe những ý kiến mới cùng những suy nghĩ, tìm tòi phát hiện riêng của các cán bộ khoa học trẻ. Trong rất nhiều trường hợp, Thầy đã khuyến khích họ phát triển các ý tưởng sáng tạo đó thành những luận đề khoa học. Do vậy, hầu hết những người sau một thời gian nhận được sự hướng dẫn trực tiếp của Thầy đều tự trưởng thành về chuyên môn và có khả năng độc lập cao trong nghiên cứu. Nhiều anh chị em đã phát huy tốt vốn kiến thức, phương pháp khoa học tiếp nhận được trong công tác chuyên môn cũng như các hoạt động xã hội phong phú của mình.

Cùng với chức trách của một nhà giáo, GS. Vũ Dương Ninh còn dành nhiều tâm huyết cho công tác nghiên cứu khoa học nhất là từ khi đất nước tiến hành công cuộc Đổi mới đến nay. Vấn đề tìm hiểu các mối quan hệ quốc tế, đặc biệt là xác định vị thế của Việt Nam trước những biến động sâu sắc của tình hình thế giới đã thực sự trở thành một chủ đề nghiên cứu hấp dẫn của Thầy. Bằng nhãn quan khoa học, Thầy luôn cho rằng việc xác định đúng vị thế của một nước (với những thế mạnh và cả hạn chế) là nhân tố có ý nghĩa hết sức quan trọng trong việc lựa chọn con đường phát triển, hoạch định chiến lược đối ngoại của mỗi quốc gia. Do vậy, cùng với quá trình tự nhận thức thì phải tăng cường trao đổi, đối thoại với giới chuyên môn quốc tế để qua đó nhìn nhận và hiểu thêm vị thế của nước mình. Đã đến lúc, các ngành nghiên cứu quốc tế cần xác định rõ hơn nữa các định hướng khoa học, phải gắn bó chặt chẽ công tác giảng dạy với nghiên cứu, tích hợp năng lực nghiên cứu để tập trung giải quyết một số vấn đề trọng tâm đã và đang đặt ra đối với sự nghiệp phát triển đất nước và công cuộc hiện đại hoá hiện nay. Theo quan niệm của Giáo sư, việc có được những công trình khoa học nghiêm túc về thế giới sẽ góp phần làm sáng tỏ nhiều vấn đề trong lịch sử dân tộc, từ đó có thể rút ra những liên hệ, chắt lọc kinh nghiệm quý để rồi đi đến sự lựa chọn các giải pháp, đối sách thích hợp. Hiểu mình, hiểu thế giới, nắm bắt đúng các khuynh hướng vận động và phát triển của thế giới là một trong những nhân tố cốt lõi cho việc hoạch định các chính sách phát triển của mỗi quốc gia và hội nhập quốc tế.

Bằng trí tuệ và lao động miệt mài của mình, GS. Vũ Dương Ninh đã nêu một tấm gương cho các học trò cùng những người cộng sự về tinh thần trách nhiệm với công việc và sự nghiêm túc trong khoa học. Thật khó có thể hình dung về năng lực xử lý công việc và nghệ thuật bố trí lịch làm việc hàng ngày. Thời gian qua, cùng với việc chủ biên các bộ giáo trình cơ bản, Giáo sư còn đồng thời là người chịu trách nhiệm chính trong việc biên soạn 7 cuốn sách nghiên cứu về Lịch sử thế giới, Lịch sử quan hệ quốc tế cận đại, Lịch sử quan hệ đối ngoại của Việt Nam; chủ trì 4 đề tài khoa học cấp Bộ và Đại học Quốc gia về Quan hệ Việt Nam - ASEAN, Quan hệ đối ngoại của Việt Nam. Trong số đó công trình do Thầy chủ biên: Phong trào cải cách ở một số nước Đông Á, Nxb. ĐHQG HN, 2007, đã được Đại học Quốc gia Hà Nội trao tặng danh hiệu Công trình khoa học tiêu biểu. Đến nay, GS. Vũ Dương Ninh cũng đã hoàn thành và công bố hơn 70 bài nghiên cứu trên các tạp chí khoa học trong nước, quốc tế. Các công trình nghiên cứu đó không chỉ góp phần làm sáng tỏ nhiều sự kiện, vấn đề của Lịch sử thế giới mà còn tập trung phân tích bối cảnh quốc tế và những tác động của nó đến tiến trình lịch sử, sự chuyển biến kinh tế - xã hội và con đường phát triển của Việt Nam. Nhiều kết quả nghiên cứu đã có đóng góp thiết thực cho việc nhận thức lịch sử, mở rộng quan hệ quốc tế và hội nhập của Việt Nam.

Theo GS. Vũ Dương Ninh, cùng với việc quan tâm đến những vấn đề lịch sử hiện đại và quan hệ quốc tế, nên triển khai sớm một số chương trình nghiên cứu cơ bản như vấn đề hội nhập và khuynh hướng toàn cầu hoá đã từng diễn ra trong lịch sử. Nhiều bài viết của Giáo sư dành cho việc phân tích tư tưởng Hồ Chí Minh về những vấn đề quốc tế và công tác đối ngoại của Việt Nam để từ đó có thể rút ra những bài học lịch sử và kinh nghiệm cần thiết cho công cuộc Đổi mới hiện nay. Trong nhiều công trình khoa học, dưới góc nhìn lịch sử, Giáo sư đã phân tích thời cơ của tiến trình hội nhập quốc tế từng xuất hiện sau những phát kiến địa lý thế kỷ XV-XVI và sự “lỡ nhịp” của nhiều quốc gia phương Đông trong bước ngoặt lịch sử quan trọng này. Ngày nay, trong xu thế toàn cầu hoá, một quá trình tương tự đang diễn ra, cơ hội này không thể bỏ lỡ. Lịch sử và sự phát triển hiện tại của các nước châu Á đã đem lại nhiều bài học hữu ích đối với Việt Nam. Trên thực tế, cách mạng Việt Nam đã nhiều lần nắm bắt đúng thời cơ trong việc giành và bảo vệ chính quyền cách mạng thì ngày nay cũng phải tận dụng thời cơ thuận lợi để tích cực và chủ động hội nhập kinh tế quốc tế. Muốn vậy, đối với mỗi quốc gia, trong quá trình hội nhập và hợp tác quốc tế, niềm tin về sức mạnh dân tộc là hết sức cần thiết nhưng đồng thời cũng phải biết tranh thủ, nắm bắt những vận hội phát triển, biết biến ngoại lực thành nội lực của chính mình. Quan điểm nghiên cứu Lịch sử thế giới luôn cần và gắn bó với lịch sử Việt Nam, xuất phát từ cách nhìn, vị thế và vì lợi ích của dân tộc Việt Nam là một trong những đóng góp về học thuật của Giáo sư Vũ Dương Ninh.

Với uy tín và ảnh hưởng khoa học, GS. Vũ Dương Ninh từng đảm trách cương vị Chủ tịch và uỷ viên nhiều hội đồng thẩm định công trình khoa học, hội đồng xây dựng chương trình phát triển và định hướng nghiên cứu của một số cơ quan khoa học, Hội đồng chức danh giáo sư ngành sử... Trong mỗi công việc, Thầy luôn tự đặt ra cho mình những yêu cầu chặt chẽ về chất lượng khoa học nhưng cũng luôn có cái nhìn lạc quan, nhân bản, giàu chất tư duy thực tiễn. Phong cách giảng dạy và những hoạt động khoa học phong phú của Thầy đã góp phần tạo nên uy tín và vinh danh của Trường ĐHTH HN trước kia và Trường ĐH KHXH & NV ngày nay. Khiêm tốn, giản dị, trung thực với suy nghĩ và luôn giữ vững niềm tin khoa học của chính mình đã trở thành những nhân tố cốt lõi giúp Thầy thành công và tạo nên vị thế của một trong những chuyên gia đầu ngành của Khoa học lịch sử Việt Nam hiện đại. Bằng trí tuệ và lao động khoa học, bằng tình cảm chân thành, gắn bó thuỷ chung với bạn bè, đồng nghiệp, cùng với các nhà giáo trong chuyên ngành như PGS. NGUT Nguyễn Gia Phu, PGS. NGUT Nguyễn Văn Hồng, PGS. NGUT Nguyễn Quốc Hùng, PGS. Nguyễn Huy Quý và các thầy Hồ Gia Hường, Hoàng Điệp, cô Võ Mai Bạch Tuyết... GS. Vũ Dương Ninh đã góp phần xứng đáng tạo nên vị thế của Khoa Lịch sử - Đơn vị Anh hùng, một trung tâm đào tạo và nghiên cứu sử học có uy tín của cả nước. Do có những đóng góp tiêu biểu, GS. Vũ Dương Ninh đã được Nhà nước tặng nhiều danh hiệu cao quý: Nhà giáo Ưu tú (1994), Nhà giáo Nhân dân (2002), Huân chương Kháng chiến chống Mỹ hạng Nhì, Huân chương Lao động hạng Nhì (2000) và Huân chương Lao động hạng Nhất (2004)...

Cùng với những huân danh cao quý đó, hoạt động và sự nghiệp của GS.NGND Vũ Dương Ninh luôn khắc ghi những ấn tượng sâu sắc trong tâm trí của biết bao thế hệ học trò. Ở tuổi 73, Thầy vẫn giữ một tình cảm chân thành, nồng hậu với sinh viên, với thế hệ trẻ. Trong mỗi giờ lên lớp, Thầy vẫn thể hiện một năng lực hoà đồng cao với anh chị em sinh viên và cuốn hút học trò không chỉ bằng sự nhiệt tâm mà còn bằng cả nội dung bài giảng và độ đằm sâu của tư duy khoa học. Là một nhà giáo, thầy Vũ Dương Ninh luôn tin ở học trò, tin ở năng lực sáng tạo và bản lĩnh khoa học của họ. Đất nước đang từng ngày đổi thay. Thầy đã chọn nghề sư phạm, mải miết đi trên dặm đường dài nhiều chông gai nhưng cũng vinh quang đó. Suy ngẫm và chiêm nghiệm về cuộc đời làm nhà giáo và nhà khoa học, Thầy vẫn thấy đã chọn con đường đi đúng. Giờ đây, Thầy có thể vui và yên tâm với Sự nghiệp trồng Người của mình vì đã và đang có lớp lớp học trò tiếp bước.

Nguyễn Văn Kim
Khoa Lịch sử, Trường ĐHKHXH&NV